Ảnh hưởng của đại dịch covid và chiến tranh đang khiến cho kinh tế thế giới nói chung bị ảnh hưởng nghiêm trọng, và Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ. Từ cuối năm 2022 đến nay, chỉ riêng đối với ngành công nghiệp IT, đã có rất nhiều các công ty lớn tuyên bố sa thải (layoff) hàng loạt nhân viên. Riêng trong năm 2023, đã có hơn 240,000 người lao động tới từ hơn 1,000 công ty bị mất việc (theo số liệu từ trang layoffs.fyi). Hay như chỉ mới hôm qua (18/10), Linkedin công bố sa thải gần 700 nhân viên của họ.
Ở góc độ cá nhân, trước đây tôi vốn khá vô tư khi nghe tới 2 chữ "sa thải". Lý do là vì trong những năm trước, ngành IT là một ngành rất hot và luôn thiếu nhân lực nói chung, chứ chưa nói tới nhân lực chất lượng cao. Bởi vậy khả năng bị cho thôi việc là khá thấp, và khả năng kiếm được công việc mới là rất cao. Thực tế, Linkedin inbox của tôi trước đây luôn đầy những tin nhắn mời chào phỏng vấn đến từ các headhunt và agency. Sự nở rộ của các startup được rót vốn khủng cũng khiến cho mức lương trung bình của nhân sự IT được nâng lên đáng kể. Ở thời kỳ đỉnh cao, một senior dev có thể đạt tới mức lương từ 4-5,000 USD, senior automation QA có thể đạt tới mức 3-3,500 USD, các vị trí middle/senior manual QA lương tối thiểu cũng có thể ở mức 1,000 USD. Dĩ nhiên để có thể deal được mức lương như mong muốn, các nhà tuyển dụng cũng đặt ra những yêu cầu cao hơn và mong muốn ứng viên nhận lãnh nhiều trách nhiệm hơn. Dù vậy, đây vẫn có thể coi là thu nhập tốt so với mặt bằng chung.
Tuy vậy, từ cuối năm 2022, số lượng các job được offer trở nên ít hơn đáng kể, chưa kể mức lương cũng thấp hơn và yêu cầu nhiều kỹ năng cũng như trách nhiệm hơn. Điều này cho thấy thị trường việc làm đang dần thu hẹp lại, ứng viên có ít đi các cơ hội và nhà tuyển dụng có nhiều hơn sự lựa chọn, điều này dẫn tới sự cạnh tranh ngày một khốc liệt. Chưa kể ảnh hưởng của truyền thông và chiến lược marketing của các trung tâm đào tạo nghề IT đã khiến gia tăng đột biến những nhân sự tay ngang từ các ngành khác nhảy qua lĩnh vực IT. Có những thời điểm, sự khát nhân lực IT đã khiến cho các nhà tuyển dụng nhắm mắt nhận bừa nhiều ứng viên chưa được đánh giá và sáng lọc kỹ càng, khiến cho hiệu suất của cả team đi xuống, gây ảnh hưởng rất lớn tới tiến độ dự án.
Tôi đã từng đi phỏng vấn fresher cho một công ty tôi từng làm, có kha khá các bạn học kinh tế, đang làm sale nhà đất, công nhân trong các nhà máy... bỏ tiền đi học các khóa lập trình ngắn hạn rồi đi phỏng vấn với suy nghĩ làm nghề IT đỡ vất vả và kiếm được nhiều tiền hơn. Thực tế là những ứng viên như này bị đánh rớt khá nhiều. Để có thể làm tốt nghề IT nói chung và lập trình nói riêng đòi hỏi phải có sự học hành bài bản và lâu dài, chỉ vài tháng cơ bản gần như chẳng đem lại thay đổi nào đáng kể trừ khi bạn có năng khiếu và đam mê đặc biệt, chưa nói đến vấn đề kinh nghiệm thực tế và ngoại ngữ. Dù vậy, tôi đã từng nhận 2 bạn tay ngang có năng khiếu và ngoại ngữ tốt, giờ đây 2 bạn có thể nói là khá thành công so với đồng nghiệp cùng lứa.
Tại sao các công ty lại layoff?
Câu trả lời đơn giản là để cắt giảm chi phí vận hành (opex - operational expenditure). Khi mà kinh tế đi xuống, sức mua giảm, thì các công ty buộc phải cân đối lại chi tiêu, ngưng tuyển dụng ồ ạt và cắt giảm các vị trí mà họ cho là không mang lại hiệu quả. Về mặt tích cực, layoff là một biện pháp cần thiết nhằm tránh đẩy công ty vào tình cảnh phá sản, thường nằm trong tính toán và tầm nhìn của ban lãnh đạo để đảm bảo công ty có thể tồn tại tới một thời điểm B nào đó trong tương lai, khi mà nền kinh tế dần phục hồi.
Trên thực tế, một công ty cũ tôi từng làm đã sa thải tới hơn 1 ngàn nhân viên chỉ trong một ngày nhưng sau 3 năm họ vẫn tồn tại và đang phục hồi dần. Đây thật sự không phải là một quyết định dễ dàng đối với ban điều hành và bộ phận quản lý nhân sự (HR) của công ty, nhưng nếu không làm vậy thì mọi chuyện có thể sẽ còn tệ hơn nữa. Vì vậy, chúng ta cũng nên có cái nhìn đa chiều và cảm thông với các bên.
Làm gì khi bị lay off?
Quay trở lại vấn đề sa thải hàng loạt thời gian gần đây, bản thân tôi cũng đã từng 2 lần phải đối mặt với chiến dịch "tái cấu trúc" của các công ty, nhưng may mắn không bị cho vào danh sách cắt giảm (trộm vía). Nhưng nhiều đồng nghiệp của tôi lại không được may mắn như vậy. Ngay cả những người được giữ lại cũng phải sống trong tâm lý lo lắng vì không biết tương lai sắp tới sẽ như thế nào.
Cảm giác hụt hẫng, tức giận, lo âu là hoàn toàn bình thường trong những tình huống như thế này. Dù vậy, hãy cố gắng đừng để những cảm xúc tiêu cực lấn át. Điều quan trọng là phải xác định rõ thời gian còn lại của bạn với công ty, những khoản tiền đền bù mà bạn có thể được nhận, và những hỗ trợ đi kèm. Những công ty có chính sách tốt có thể sẽ hỗ trợ các gói trị liệu tâm lý, giới thiệu việc làm, review CV hoặc cung cấp những khóa học nghiệp vụ để giúp quá trình tìm việc mới của bạn được suôn sẻ hơn.
Đây cũng có thể coi là khoảng thời gian quý báu để bạn có thời gian nghỉ ngơi và tự nhìn nhận lại bản thân sau một khoảng thời gian dài làm việc không ngừng nghỉ. Nếu tài chính của bạn thoải mái, hãy đi đâu đó cho khuây khỏa, nếu không, ít nhất cũng hãy tạm gác lại công việc một khoảng thời gian trước khi bắt đầu tìm kiếm công việc mới. Biết đâu đây lại là lúc thích hợp để bạn có thể trải nghiệm một hướng đi hoặc kỹ năng mới mà bạn đã ấp ủ từ lâu.
Làm gì để hạn chế bị lay off?
Đối với những người ở lại, tâm trạng có lẽ cũng không khá hơn là mấy. Nhìn thấy người đồng đội của mình bỗng nhiên bị đá văng khỏi hệ thống chỉ trong một nốt nhạc là một trải nghiệm kinh khủng và đáng quên. Nếu may mắn không bị rơi vào tình cảnh đó, thì làm sao để giữ được job cũng là một câu hỏi khó trả lời bởi ở vị trí người lao động, chúng ta rất khó để có thể nắm được thế chủ động. Đặt lại vấn đề, giả sử bạn là một người chủ đi thuê ai đó làm việc cho bạn, bạn sẽ mong đợi gì ở họ? Chằng phải đó là những giá trị mà người đó có thể mang lại cho bạn hay sao?
Từ cách đặt vấn đề ở trên, suy ra chúng ta có thể tăng cơ hội "sống sót" bằng cách nâng cao giá trị của bản thân: cải thiện các kỹ năng đã có, học thêm các kỹ năng và công cụ mới, không ngại nhận thêm trách nhiệm (thực tế là một khi có nhiều nhân sự bị layoff thì workload sẽ gia tăng lên những người còn lại). Những việc này không chỉ là để giữ job mà là còn có thể giúp bạn lâu dài trên con đường sự nghiệp vì suy cho cùng, cho dù có layoff hay không thì chúng ta vẫn phải luôn tự trau dồi chuyên môn và nghiệp vụ của mình. Do đó nhìn vào mặt tích cực, bão layoff cũng có thể coi là một chất xúc tác giúp đẩy nhanh quá trình này hơn.
Hãy nhớ, không có ai là không thể thay thế, tuy nhiên, có những người khó bị thay thế hơn những người khác. Đó là bởi vì họ có sức ảnh hưởng nhất định (impact) đến từ khả năng chuyên môn và nghiệp vụ. Rõ ràng một người làm công việc chân tay đơn thuần sẽ có khả năng bị thay thế cao hơn bởi ai cũng có thể làm được công việc đó.
Đối mặt với layoff
Như đã nói ở trên, với cục diện như hiện nay, người lao động rất khó để nắm được thế chủ động. Vì vậy, đừng để mất bò mới lo làm chuồng, chúng ta cũng cần phải có những kế hoạch dự phòng nhằm tránh đẩy bản thân và gia đình vào cảnh bế tắc.
Nếu các công ty cắt giảm chi phí vận hành thì chúng ta cũng có thể cắt giảm chi phí sinh hoạt và mua sắm. Hãy sống tối giản, chỉ mua sắm những gì cần thiết, hạn chế ăn uống bên ngoài. Bạn cũng có thể cắt giảm chi phí cho các dịch vụ trực tuyến. Đây là những khoản tiền mà lúc dư dả chúng ta không mấy bận tâm nhưng những lúc khó khăn sẽ thật sự rất quý giá.
Nhận việc làm thêm cũng là một cách để có thêm thu nhập và job dự phòng. Tuy nhiên, biện pháp này cũng như con dao hai lưỡi, đừng để job dự phòng ảnh hưởng tới job chính của bạn để rồi cuối cùng chẳng có bên nào mà bạn có thể hoàn thành tốt được công việc, chưa kể tới những ảnh hưởng tới sức khỏe và thời gian cá nhân. Lời khuyên là hãy chọn những job part-time ngắn hạn và không đụng chạm tới khung giờ làm việc chính.
Kết luận
Có một sự thật khắc nghiệt là ngoài kia có rất nhiều những người trẻ tuổi hơn bạn, chấp nhận làm việc với mức lương thấp hơn bạn chỉ để có thêm kinh nghiệm. Dân số tăng nhanh trong khi thị trường lao động lại thu hẹp khiến cho sự cạnh tranh là cực kỳ khủng khiếp. Vì vậy, bỏ cuộc hoặc tiến lên hoàn toàn là lựa chọn ở nơi bạn. Đây cũng là lúc thích hợp hơn bao giờ hết để xem bộ phim The Company Men, một bộ phim từ năm 2010 nhưng lại có thể phản ánh cực kỳ chính xác những gì đang diễn ra ngày hôm nay. Hãy cùng hy vọng mọi thứ sẽ trở nên khởi sắc và sáng sủa hơn vào năm sau.
Loading...